ARAÇ TEKNİĞİ
MOTOR NEDIR?
Yakıttan elde ettiği ısı enerjisini mekanik (Hareket) enerjisine çeviren makinelerdir .
4 zamanlı motorun çalışma prensibi
Emme sıkıştırma ateşleme(iş) egzoz
Emme : Silindirlere temiz havanın veya yakıt hava karışımının alındığı zamandır
Sıkıştırma: Motora alman temiz havanın veya yakıt hava karışımının sıkıştırıldığı zamandır. (Alman hava sıkışma sonunda ısınır.)
Ateşleme(iş): Silindire alınan yakıt hava karışımının buji ile ateşlenmesi, dizel motorlarda sıkışma sonunda ısınmış havanın içine belli açıda mazotun püskürtülmesi sonucu ateşleme zamanı gerçekleşir.
Egzoz: Silindir içinde yanmış olan gazların egzoz borusu vasıtası ile dışarı atılma zamanı.
Çalışma Prensibi
Günlük araçlarda kullanılan yakıt türüne göre benzinli, Lpg’li dizel ve (elektirikli) motorlar bulunmaktadır. Benzinli ve Lpg’li motorlar da yakıt hava karışımı silindir içerisine alınır. Bujinin kıvılcımı çakmasıyla ateşleme olur. Dizel motorda silindir içersine alınan hava sıkıştırılma işlemi ile ısınır içeri mazot toz tanecikleri şeklinde püskürtülür ve ateşleme sağlanır oluşan işlemlerde hareket enerjisi ortaya çıkar.
ARACIN VE MOTORUN SİSTEMLERİ
Sistemi: Motora ilk hareket veren sistemdir.
Sari Sistemi: Dinamonun vantilatör kayışından aldığı hareket enerjisini elektirik enerjisine çevirerek gerekli sistemlere elektirik dağıtır.Aküyü şarj eder.
Ateşleme Sistemi: 2 voltluk elektrik akımını 15-35 bin volt arasında yükselterek ateşleme sırası gelen silindirler üstündeki bujilere yollayan sistemdir.
Soğutma Sistemi: Yanma sonunda meydana gelen ısıyı üzerine alıp motorun belli bir ısıda çalışmasını sağlayan sistemdir.
Yakıt Sistemi: Benzinli motorlarda yakıt deposundan çekilerek 1/5 oranında yakıt hava karışımını silindirlere yollayan sistemdir.Dizel motorlarda silindirlere alman havanın sıkıştırılması sonucu ısınan havanın içine mazotun toz tanecikleri şeklinde püskürtülmesi sonucu ateşleme sağlanır.
Yağlama sistemi:
- Çalışan parçaların aşınmasını en aza indirmek.
- Bazı motor parçalarını temizlemek.
- Motorun soğutulmasına yardımcı olmak.
- Paslanmayı ve oksitlenmeyi önlemek ve parçaların ömrünü uzatmak
Motor Yağı Kontrolü
Araçlardaki yağ değişimi belirli aralıklarla yapılmalıdır. Yağ kontrolü için;
- Araç düz bir zeminde olmalıdır( karterdeki yağın eşit seviyede olması için)
- Araç çalışıyorsa motor kapatılır ve 4-5 dakika kadar beklenilir( motorun içindeki yağların süzülerek kartere toparlanması ve seviyeyi yükseltmesi için)
- Yağ çubuğu çekilir ve temiz, toz bırakmayan bir bezle temizlenir ve tekrardan yuvasına takılır.
- Yağ çubuğu tekrardan çekilir, maksimum ve minimum arasında olma durumuna bakılır. Yağ seviyesi minimumdan aşağıysa motora uygun yağ eklenir, seviyesi maksimumdan fazlaysa motordaki yağ vakumlanır ve seviye iki çizgi arasına kadar getirilir.
- Motordaki yağ seviyesi minimumdan aşağıda ise, parçalar sürtünerek çalışır ve araçta aşırı ısınma (hararet) meydana gelir,yağ seviyesi maksimumdan fazlaysa araç yağ yakar ve aracın egzozundan mavi renkte duman çıkar.
Aydınlatma Sistemi: Araç seyir halindeyken ışıklı alıcıları çalıştırmaktır. Örnek : Farlar,sinyaller,geri vites lambaları,fren lambaları,iç aydınlatma vs.
ikaz Sistemi: Araç seyir halindeyken sürücünün trafikte diğer sürücüleri ve yayaları sesli ve ışık yoluyla uyaran sistemdir. Örnek: Korna,4’lü flaşör,selektör,sinyal lambaları,geri vites lambası, ve fren lambaları.
Göstergeler Sistemi: Araç seyir halindeyken motorda ve aracın diğer kısımlarında oluşan arızayı sesli veya ışık yoluyla ikaz eden sistemdir.
Güc Aktarma Organları: Motorun hareketini tekerlere aktarılmasını sağlayan ve çekici tekerlerle motor arasında bulunan parçaların tümüne güç aktarma organı denir. Güç aktarma organları çalışma prensibi Debriyaj(kavrama)-viteskutusu(şanzıman)-şaft(kardanmili)-diferansi- yel-aks
Süspansiyon Sistemleri: Araç seyir halindeyken sarsıntı ve titreşimleri üzerinde toplayan sistemdir.
Fren Sistemi:Duran aracı sabitlemek, Hareketle olan aracı durdurmak veya hızı azaltmak.
Direksiyon Sistemi: Aracın seyir halindeyken yönünü tayin eden sistemdir.
Şase: Motor aracın iskelet kısmını oluşturan aksamdır. Üzerinde ön düzen,süspansiyon,fren sistemi,ve güç aktarma organları gibi sistemleri üzerinde bulunduran taşıyan kısımdır.
ARACA BİNMEDEN VE MOTORUN ÇALIŞTIRILMADAN ÖNCE YAPILMASI GEREKEN İŞLEMLER
1-Lastiklerin Kontrolü; Ararın lastiklerini gözle ya da parmak yöntemiyle kontrol ederek, aracın çevresini dolaşarak kalkışını engelleyecek etkenler varan yok mu?
2-Kaput kontrolü: (Motorun üstündeki kapak açılarak) açılır soğutması sistemine bakılır.Genleşme kabında ve radyatörde su var mı yok mu? Hortumlarda sızıntı varan yok mu? Yağlama sistemi kontrolü, yağ seviyesi ölçme çubuğu çıkarılır yağ eksik mi değil mi? Elektrik bağlantılarının gözle kontrolü, Fren sistemi kontrolü ,Hidrolik yağ var mı yok mu? Direksiyon hidrolik yağı var mı yok mu? Cam silecek suyunun olup olmadığı yoksa tamamlanması.
ARACA BİNİLDİĞİNDE YAPILMASI GEREKEN İŞLEMLER
Sürücü Koltuğunun Ayarı: Sürücünün aracı rahat bir şekilde kullanacak, görüşü engellemeyecek durumda yükseltmek veya dik pozisyona getirmek
Aynaların Ayarı: İç aynanın aracın arka kısmını trafikte göreceği konuma getirmek, sol ve sağ dış aynaları arka kapı kolunu görecek şekilde ayarlamak fazla dışa açılırsa kör noktalar oluşabilir.
Kör nokta Nedir?: Araçlardaki dış aynalar aracın yanını tam olarak göstermez,görünmeyen bu noktalara kör nokta denir, aynalardaki kör noktala geçişlerde ve şerit değiştirmelerde mutlaka başımızı omuz hizasına çevirerek kontrol etmeliyiz. Bu şekilde daha güvenli sürüş yapmış oluruz.
Emniyet Kemerinin Takılması ve Önemi
Olası kaza sonucu sürücünün ve yolcuların yaralanmasını veya ölümle sonuçlanmayı önleyen emniyet gerecidir. Emniyet kemeri araca binen kişinin sol kapı dirseği veya sağ kapı dirseğindedir.
Kemer yavaşça çekilerek binen kişinin sol omzundan veya sağ omzundan aşağı karın boşluğu hizasında koltuğun yanında bulunan kilide takılır. Koltuk başlığı yerinden çıkarılmamalıdır. Özelliği kaza anında başın geriye doğru gitmemesini sağlayarak baş ve boyun yaralanmalarını önlemiş olur. Bebek veya çocuk yaştaki küçüklerin arka koltuğa yerleştirilen ve sabitlenen çocuk koltuğuna oturtulur.
Emniyet kemeri hayat kurtaran gereç olduğu için seyir halindeyken mutlaka takılmalıdır.
ARACIN ÇALIŞTIRILMASI VE KALKIŞ
Aracın sürücü koltuğuna oturun koltuğunuzu pedallara rahat basacak şekilde direksiyonu rahatça tutacak ,aracın ön ve arka tarafını rahatça görecek şekilde ayarlayın. Emniyet kemerini takma kontak anahtarım çevirmeden önce vitesi boşa alın ayağınızın altında üç pedal vardır soldaki pedal debriyaj ortadaki pedal fren sağdaki pedal gaz pedalıdır, sol ayak sadece debriyaj pedalını kullanır sağ ayak fren ve gaz pedalını kullanır vites boşa aldıktan sonra gaz pedalına cok az basılır kontak anahtarı çevrilip birinci ve sonra ikinci kademeye getirilir. Göstergedeki tüm ikaz lambaları yanar birkaç saniyede normalde söner .
Ateşleme sistemine elektrik geçer üçüncü kademeye getirdiğinizde motor çalışır motorun çalışma sesini duyduğunuzda kontak anahtarından el çekilir . Bazı araçlarda start düğmesi vardır buna basıldığında motor çalışır iç aynamızı arkayı görecek şekilde ayarlarız çok açmak kör nokta oluşturabilir. Debriyaj ve fren pedalına basılır, araç 1. vitese alınır debriyaj pedalından ayak yavaş yavaş çekilirken hafif gaz verilir Araç hareket etmeye başladığında kavrama noktası yakalamış olur. Araç bir araç boyu gidene kadar ayak debriyaj da tutulur.Daha sonra debriyajdan ayak kaldırılır. Aracımız hareket etmiş olur. Seyirde gereksiz olduğu halde debriyaj pedalında ayak tutulmaz debriyaj balatasını aşındırmış kavramayıda azaltacağından yakıt sarfiyatına neden olunacaktır. Direksiyon şimdi saat 9’u çeyrek geçe şeklinde tutulur.
GÖSTERGELER VE ANLAMI
Araç seyir halinde veya dururken motor çalışırken üzerinde meydana gelen arızaları sürücüye bilgi olarak bilgilendirilen ikaz sistemidir.
Motorun Hararet Yapma Sebepleri
Vantilatör kayışının gevşemesi veya kopmuş olması Soğutma suyunun azalması veya kalmaması Termostatın bozuk olması Devri daim(su) pompasının arızalı olması Radyatör peteklerinin tıkalı olması Kapalı soğutma sisteminde havanın oluşması Fan motorunun arızalı olması Sürücü kullanım hataları(devirsiz kullanmak,araçta aşırı yük olması vs)
Hararet Yapan Bir Araca Nasıl Müdahale Edilir
- Araç çalışır halde bırakılır ve vites boş konuma alınır.
- Aracın kalorifer tertibatı açılır. Aracın kaputu açılır.
- Radyatör kapağına kaim bir bezle bastırılarak yarım tur gevşetilir. (peteklerdeki basınçlı havanın çıkması sağlanır) Havası alındıktan sonra kapak kalın bezle bastırılarak tam tur çevrilir ve açılır.
- Radyatöre ılık su seviyesine kadar eklenilir( seviyesi peteklerin 1-1.5 cm üzeri) ve aracın soğuması beklenir.
- Hepsi tamamsa ve motorda hararet devam ediyorsa stop edilir , servis çağırılır.
Radyatörde Suyun Kalmamasının Sebepleri
- Radyatörde kaçak vardır
- Radyatör hortum veya bağlantı yerlerinde kaçak olması
- Radyatör kapağının görevini yerine getirmemesi Kalorifer tertibatında kaçak olması
- Üst kapak contasının yanması
Fan Motorunun Çalışmamasının Sebepleri
- Fan motorunun sigortası yanmıştır
- Fan motoru ile müşürü arasındaki
- kablolarda kopma, gevşeme yada oksitlenme olması
- Fan müşürünün arızalı olması
- Fan motorunun arızalı olması
IŞIK VE İKAZ SISTEMI KONTROLÜ
Sigorta: Araçta,alıcıları ve tesisatı kısa devreden doğacak tehlikelere karşı korur, elektrik devresini yüksek akımdan korur, araçta çalışmayan bir elektrik sistemi olduğu zaman ilk bakılacak yer sigortadır. Yanan,atan bir sigorta AYNI AMPERDE bir sigorta ile değiştirilmelidir
MOTOR YAĞININ KONTROLÜ
Müşür: Sistemdeki arızayı veya miktarı göstergesine ileten parçadır. Örneğin;
Yağ müşürü, motordaki yağın basıncını göstergesine iletir.
Yakıt müşürü; Depodaki yakıtı göstergesine iletir.
Hararet müşürü; Soğutma suyunun sıcaklığını göstergesine iletir
ARACIN PERİYODİK BAKIMLARI
Günlük Bakım:
Araç lastikleri: Araca binileceği zaman kontrol edilir. Dört lastik patlak mı inmiş mi inmemiş mi?
Motor çalışmazken araç düz zeminde olup yağ seviyesi ölçme çubuğu çekilir,silinir tekrar yerine sokulur 1-2 saniye beklenir tekrar çıkarılır. Yağ iki çizgi arasında yada bazı motorlarda maksimum-minimum çizgisi vardır,ikisinin arasında olmalıdır.
Yağ seviyesi minimumdan aşağı ise yağ eklenir,yağ seviyesi maksimumdan fazlaysa motordan yağ vakumlanarak yağ normal seviyeye getirilir.
Soğutma suyunun kontrolü: Genleşme kabının üzerindeki işarete kadar su ile dolu olması gerekmektedir. Su eksikse radyatör kapağı açılır, radyatör peteklerinin 1-1.5 cm üzerinde olacak seviyeye kadar su ile doldurulmalıdır. Kışın 0 C altında olan sıcaklıkta soğutma suyuna antifiriz konulur -12 C ye kadar olan sıcaklıkta %25 kadar konulur -12C ‘den düşük sıcaklıkta %50 oranında antrifiriz konulur.
Antifiriz: Kış aylarında motordaki soğutma suyunun donmasını önleyen ve diğer mevsimlerde motordaki soğutma suyunun kireçlenmesini, motordaki soğutma kanallarının paslanmasmı,ve korozyonlanmasmı önleyen sıvıya denir.
Fren vafrı kontrolü: Fren merkez pompası üzerinde hidrolik yağı kabı vardır. yağ kabın üzerindeki işarete kadar dolu olmalı veya işaret yoksa kapağın 1-1,5 cm altında olacak seviyede dolu olacak.
HAFTALIK BAKIM
a)Vantilatör kayışı gerginliği: Kayış krankmili kasnağı su pompası ve altörnatör arasında hareket iletişimini sağlar motor çalışmazken kayışın esneklik payı l-l,5cm olmalıdır.
b)Akünün Kontrolü :
1- Akünün yüzeysel temizliğinin yapılması
2-Kutupbaşı oksitli olmaması oksitli ise sıcak su veya sodalı su ile temizliği yapılması elektirik iletişimi açısından önemlidir. Akü kutup başları söküldüğünde ilk önce (-) eksi kutup başı ,sonra (+) artı kutup başı sökülmelidir.
Sökülen kutup başları takılmasında ise ilk önce(+) artı kutup başı takılma-lı,sonra ise (-) eksi kutup başı takılmalıdır. Akümüzün bitmemesi için araç çalıştırılmadığında araçtaki elektrik alıcıları açık bırakılmamalıdır(radyo,tey-p,acil uyarı lambaları,vb). Soğuk havalarda araç kullanılmama durumunda günlük olarak 5 dakika araba çalıştırılıp akümüz şarj edilmelidir. Akü dört mevsim konjektör tarafından tam şarj konumunda tutulur. Elektrolit seviyesi düşükse saf su ile peteklerin l cm, 1.5 cm üstünde olabilecek seviyede dolu tutulmalıdır. Akünün kontrolünde ,kontrol gözünde 3 renk bulunur. “YEŞİL.BEYAZ.SİYAH.”
Yeşil renk: Akü şarj durumunun iyi olduğunu
Beyaz renk: Akümüzde saf su eksik olduğunu(saf su seviyesi peteklerin 1-1.5 cm üzerine kadar doldurulmalıdır)
Siyah renk: Akümüzün şarjsız olduğunu ifade eder.
ALTI AYLIK VE YILLIK BAKIM – (ARACIN KATALOGUNDA KILOMETRESINE GÖRE YAPILAN BAKIM)
- Motor yağı ve fîltresi değişir.
- Yakıt ve hava filtreleri değişir.
- Fren sisteminin komple bakımı yapılır.
- Triger kayışı kontrolü yapılır
- Vites kutusu diferansiyel yağ kontrolü eksikse tamamlanmalı.
LASTİK DEĞİŞİMİ
- Aracın yolla temasını sağlar. İki çeşit lastik vardır. Şamyelli lastik(iç lastiği bulunan lastik) tublest lastik(iç lastiği bulunmayan lastik)
- Yolda seyir halindeyken lastik patladığında araç emniyet şeridine çekilir -Güvenlik tedbirleri almır(aracın 30 metre gerisine reflectör konulmalı ve lastiklere takoz konularak araç sabitlenmelidir) -41ü flaşörler(acil uyarı lambaları) yakılır ve el freni çekilir -Bijon somunları bijon anahtarıyla gevşetilir.
- Kriko takılır aracın patlak lastiğinin yerle teması kesilir.Bijon somunları sökülür(saat yönü tersine doğru sökülür) patlak lastik çıkarılır
- Stepne lastik yerinden çıkarılır patlak lastiğin yerine takılır. Bijon somunları (saat yönüne doğru sıkılarak) takılır. Karşılıklı boşluğu alınır krikodan araç indirilir tam olarak bijon somunları sıkılır.
Lastikler aracın kataloğuna göre verilen değerde şişirilir ön lastiklerin birisi fazla diğerinin hava basıncı az olursa araç bir tarafa çeker lastik havası fazla ise titremeler hissedilir. Lastiklerin hava basıncı fazla ise lastiğin orta kısmı aşınır düşük ise iç ve dış yanaklardan aşınır, havası az olan lastik yerle sürtünme fazlalaşacağından yakıt sarfiyatı olur ve frenleme etkisi azalır. Lastik hava basıncı düşük olursa araç sürtünerek gittiği için lastiklerde aşınma olur ve yakıt sarfiyatı artar.)
KARLI HAVALARDA ZİNCİR TAKIMI
Zincir takma işleminde çekici olan iki tekerleğe zincir takılır.Zincir lastiğin aracın iç kısmına düşen yerden lastiğe sarılır aşağıya sarım devam eder kilit uçları birbirine kilitlenir araç tahmini 50 m – 100 metre gittikten sonra zincirin boşluğu alınır ve yola devam edilir.
ARACIN DURDURULUP KONTROL EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR
Sari lambasının yanması :Elektirik üretiminin durduğunu gösterir. Vantilatör kayışı gevşek veya kopmuş olabilir. Alternatörde arıza olabilir. Konjektör arızalı olabilir. Bu durumda aracımızı stop ettirmeliyiz. Aracımızı bu şekilde sürmeye devam edersek akümüzün bitmesine sebep olur.
Yag lambasının yanması
Motorda yağlanma sisteminde sıkıntı olduğunu gösterir bu durumda motor hemen stop edilmelidir.
Yağ lambasının yanmasının sebepleri:
Motor yağının az olması Motor yağ filtresinin tıkalı olması Motor yağ pompasının arızalı olması Motor yağ müşürünün arızalı olması.
